Treść wytycznych dostępna jest pod linkiem.
- Wytyczne chirurgii refrakcyjnej są skierowane przede wszystkim do praktykujących chirurgów refrakcyjnych oraz do wszystkich lekarzy okulistów
- Dziedzinę związaną ze świadczeniem usług chirurgii refrakcyjnej na całym świecie zdominowały konkurujące ze sobą na rynku kliniki prywatne
- Materiały promocyjne dotyczące zabiegów chirurgii refrakcyjnej należy przygotowywać w zgodzie z wiedzą
medyczną, aby nie generowały u pacjentów nierealistycznych oczekiwań - Unikanie „błyszczącego” marketingu ma kluczowe znaczenie dla budowania zaufania do tej gałęzi chirurgii
okulistycznej - Podejmując decyzję o kwalifikacji pacjenta do zabiegu i wyborze optymalnej dla niego techniki zabiegowej,
chirurg powinien przedstawić indywidualny profil skuteczności i bezpieczeństwa - Wytyczne nie zwalniają od odpowiedzialności, zwłaszcza w sytuacji, gdy chirurg podejmuje decyzję o operacji w przypadku wykraczającym poza rekomendowany zakres wad refrakcji dla poszczególnych typów zabiegu
Jerzy Dziekoński: Rozmowę na temat wytycznych Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich w zakresie chirurgii refrakcyjnej należy chyba zacząć od przedstawienia znakomitego zespołu, który je opracowuje.
Dr hab. n. med. Joanna Wierzbowska: Do opracowania wytycznych Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich na temat chirurgii refrakcyjnej zaprosiliśmy, razem z prof. Markiem Rękasem, konsultantem krajowym w dziedzinie okulistyki i sekretarzem zarządu towarzystwa, czołowych praktykujących i doświadczonych ekspertów w tej dziedzinie. Prace nadzorowałam ja. Zaproponowałam plan działania: poszczególne przygotowane przeze mnie rozdziały poddano merytorycznej dyskusji z całym zespołem. W efekcie doszliśmy do konsensusu i ustaliliśmy finalną wersją tych wytycznych.
Jak długo trwały prace?
Około trzech miesięcy.
Z reguły wytyczne towarzystw naukowych kierowane są do profesjonalistów medycznych. Tym razem odbiorcą mogą być także pacjenci zainteresowani korekcją wady wzroku. Dlaczego?
Wytyczne chirurgii refrakcyjnej są skierowane przede wszystkim do praktykujących chirurgów refrakcyjnych oraz do wszystkich lekarzy okulistów. Zawierają zbiór rekomendacji praktyki medycznej i dostarczają pełnej, aktualnej wiedzy medycznej na temat skuteczności i bezpieczeństwa współczesnych procedur refrakcyjnych. Bez wątpienia głównym odbiorcą jest więc personel medyczny. Jednak z uwagi na to, że w wytycznych po raz pierwszy zawarto też kryteria, które obejmują kompleksowość informacji dla pacjenta planującego zabieg korekcji wady wzroku oraz wzorce jakości usług dla całej gałęzi chirurgii refrakcyjnej, mają one znaczenie także dla pacjentów i w ogóle rynku usług medycznych w tym zakresie.
Jest to absolutne novum, poniekąd plasujące ten dokument w lidze pionierów. Nadal bowiem wytycznych nie stworzyło Europejskie Towarzystwo Chirurgii Refrakcyjnej i Chirurgii Zaćmy. Czekamy na nie. Opracowały je za to stowarzyszenia ekspertów niemieckich, brytyjskich czy portugalskich, niemniej nadal są to raczej wyjątki. Dzięki zdefiniowanemu przez naszych autorów zbiorowi zagadnień poszerza się wachlarz odbiorców. I właśnie to stanowi niezwykłą wartość dla pacjentów – świadomość, że opieka w ośrodku refrakcyjnym powinna odpowiadać ustalonym standardom. Pomaga to bowiem w budowaniu zaufania i daje poczucie pewności w czasie całego procesu leczenia. Wzorce jakości usług medycznych i opieki nad pacjentem zawierają wymagania wobec ośrodków refrakcyjnych i stosowanych technologii, ale też wskazówki dotyczące materiałów promocyjnych.
Dlaczego wytyczne medyczne wkraczają na obszar działań marketingowych?
Zabiegi chirurgii refrakcyjnej to procedura opcjonalna, którą finansują sami pacjenci. Dziedzinę związaną ze świadczeniem usług chirurgii refrakcyjnej na całym świecie zdominowały konkurujące ze sobą na rynku kliniki prywatne. Materiały promocyjne powinno się przygotowywać w zgodzie z wiedzą medyczną, aby nie generowały wśród pacjentów nierealistycznych oczekiwań. Unikanie „błyszczącego” marketingu ma kluczowe znaczenie dla budowania zaufania do tej gałęzi chirurgii okulistycznej. Wykorzystywanie narzędzi marketingowych, by obiecywać nierealistyczne wyniki korekcji i tym samym przyciągnąć dużą liczbę pacjentów, jest działaniem niewłaściwym. Zabiegi chirurgii refrakcyjnej charakteryzują się bardzo wysokimi indeksami skuteczności i bezpieczeństwa u właściwie zakwalifikowanych pacjentów oraz dają najwyższe wskaźniki satysfakcji z leczenia w chirurgii, nie tylko okulistycznej. Jednakże, jak wszystkie procedury chirurgiczne, podlegają one pewnym ograniczeniom. Skuteczność i bezpieczeństwo poszczególnych laserowych metod refrakcyjnych różnią się w zależności od zakresu wad wzroku, a u niektórych pacjentów wewnątrzgałkowe operacje refrakcyjne mogą okazać się lepsze niż laserowe. Niektórzy pacjenci nie kwalifikują się do żadnej procedury refrakcyjnej.
Podejmując decyzję o kwalifikacji pacjenta do zabiegu i wyborze optymalnej dla niego techniki zabiegowej chirurg powinien przedstawić indywidualny profil skuteczności i bezpieczeństwa. Niestety, czasem pomija się to w materiałach promocyjnych, które można znaleźć w poczekalniach czy na stronach internetowych prywatnych ośrodków chirurgii okulistycznej. Kiedy tego typu materiały sugerują, że dana metoda gwarantuje stuprocentowe skuteczność i bezpieczeństwo, łatwiej skusić się na zabieg. W wytycznych podkreślamy, że w czasie procedury kwalifikacyjnej lekarz winien przedstawić pacjentowi rzetelne informacje. Ponadto taką obszerną informację pacjent powinien otrzymać na piśmie co najmniej 24 godziny przed zabiegiem, aby mógł się z nią spokojnie zapoznać.
Czy przeprowadzono analizy, które wskazywałyby na skalę problemu w naszym kraju?
W Polsce takich analiz nie było. W Wielkiej Brytanii sposób postrzegania chirurgii refrakcyjnej przeanalizowano około dziesięć lat temu, co dało impuls do stworzenia wytycznych. Wypunktowano kluczowe czynniki wpływające na niezbyt korzystne postrzeganie chirurgii refrakcyjnej. Są nimi: brak obiektywnej informacji na temat zabiegów refrakcyjnych skierowanej do opinii publicznej, niedostateczne reprezentowanie tej tematyki w programach szkoleniowych dla lekarzy, nieoptymalny poziom świadczenia usług i zbyt agresywne zachowania marketingowe, które kreowały nierealistyczne oczekiwania pacjentów i w efekcie skutkowały niezadowoleniem i skargami. Publikacja wytycznych Brytyjskiego Stowarzyszenia Okulistów i Chirurgii Refrakcyjnej wytyczyła kierunek dla innych towarzystw chirurgów refrakcyjnych z Europy i ze świata.
Wytyczne mają to do siebie, że nie stanowią prawa i mogą być stosowane albo nie.
Na pierwszej stronie naszego dokumentu podkreślamy właśnie to, że wytyczne nie stanowią prawa i nie zwalniają lekarzy od osobistej odpowiedzialności za decyzje podjęte w indywidualnych przypadkach. Służą jako swoisty wzór, który stworzył zespół doświadczonych ekspertów i który opiera się na aktualnym stanie wiedzy medycznej. Podajemy zbiór rekomendacji w zakresie praktyki medycznej związanej z postępowaniem na każdym etapie leczenia: kwalifikacji do zabiegu, jego przeprowadzania i postępowania pooperacyjnego. Służą jako punkt odniesienia, oparty na jakości i na bezpieczeństwie model postępowania, który ułatwia podejmowanie właściwych decyzji kwalifikacyjnych, a następnie optymalnych decyzji terapeutycznych. Standaryzacja w chirurgii zwiększa szanse osiągnięcia wyników w sposób powtarzalny i przewidywalny, zmniejsza też ryzyko wystąpienia powikłań.
Jak wspomniałam, wytyczne nie zwalniają od odpowiedzialności, zwłaszcza w sytuacji, gdy chirurg podejmuje decyzję o operacji w przypadku wykraczającym poza rekomendowany zakres wad refrakcji dla poszczególnych typów zabiegu. Zalecamy, aby nie wykonywać zabiegów poza tymi zakresami. Jednak indywidualna odpowiedzialność spoczywa zawsze na lekarzu, który podejmuje ostateczną decyzję w odniesieniu do konkretnego pacjenta.
Liczba zabiegów refrakcyjnych z roku na rok w Polsce i na całym świecie rośnie. W Polsce wykonuje się rocznie
kilkadziesiąt tysięcy procedur laserowych w obrębie rogówki. Jeśli dodatkowo uwzględnimy operacje wszczepienia soczewek fakijnych czy refrakcyjną wymianę soczewek, to wolumen procedur może osiągnąć nawet 100 tys. w ciągu roku. W związku z tym wprowadzenie rekomendacji wydaje się być jak najbardziej zasadne.
Z jakimi innymi wyzwaniami mierzy się chirurgia refrakcyjna?
Tych wyzwań jest kilka, ale chciałabym w tym miejscu zwrócić uwagę na dwa. Choć zabiegi refrakcyjne wykonuje się od ponad trzech dekad, wciąż budzą obawy, i to zarówno u pacjentów, jak i części środowiska medycznego. W tym czasie nastąpił jednak ogromny postęp technologiczny platform laserowych, wprowadzono małoinwazyjne techniki zabiegowe oraz nowe generacje laserów czy soczewek wewnątrzgałkowych. Bezpieczeństwo zabiegów i ich skuteczność to parametry, które w ciągu ostatnich dwóch dekad uległy bardzo dużej poprawie i obecnie uzyskiwanych wyników nie możemy porównywać do tych sprzed 30 lat. A często wątpliwości lekarzy, którzy nie śledzą tych postępów, opierają się na nieaktualnej wiedzy.
Drugie wyzwanie to szeroko rozumiana ochrona autonomii chirurga refrakcyjnego w środowisku świadczeniodawców komercyjnych usług medycznych w zakresie ustalania i stosowania optymalnego modelu operacyjnego lub jego zaniechania, gdy istnieją ku temu wskazania. Bo może to określić tylko lekarz, który posiada odpowiednią i stale pogłębianą wiedzę medyczną. Standaryzacja procedur chirurgii refrakcyjnych powinna przyczynić się do zoptymalizowania współpracy także w tej przestrzeni.
O jakich nowościach warto jeszcze wspomnieć, mówiąc o wytycznych chirurgii refrakcyjnej?
Po raz pierwszy zdefiniowaliśmy wady wzroku, które mogą być poddane zabiegom laserowej korekcji w odniesieniu do personelu odbywającego aktywną służbę wojskową. Wymagania zawodowe powodują, że laserowa chirurgia refrakcyjna odgrywa bardzo ważną rolę w kwestii zwiększenia bezpieczeństwa, a także skuteczności operacyjnej żołnierzy. Już ponad dwie dekady temu zaczęto stosować zabiegi laserowej korekcji wad wzroku w wojskach NATO. W tym czasie wykonano zabiegi u prawie miliona żołnierzy, głównie w armii amerykańskiej. Od roku zabiegi laserowe wykonujemy wśród żołnierzy Wojska Polskiego. Na podstawie rozporządzenia ministra obrony narodowej ustaliliśmy zakresy wad wzroku, które można rozważyć do laserowego zabiegu refrakcyjnego dla określonych grup zawodowych żołnierzy, oraz określiliśmy kryteria kwalifikujące do służby po wykonanym zabiegu. To wyróżnia nasze wytyczne na tle wytycznych w innych krajach a jednocześnie wydaje się bardzo aktualne w obliczu obecnych potrzeb.
Wytyczne chirurgii refrakcyjnej Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich (SCOP)