WIM

Definicja…

Mastektomia – chirurgiczne usunięcie jednej lub obu piersi, w całości lub częściowo. Mastektomia jest zazwyczaj przeprowadzana w celu leczenia lub profilaktyki raka piersi. Jeśli rak piersi został wykryty we wczesnym stadium, leczenie w postaci mastektomii jest skuteczne u ponad 90% kobiet. Dodatkowe leczenie, na przykład terapia hormonalna, radioterapia i chemioterapia, zwiększają szanse na uniknięcie nawrotu choroby i długie życie.
Utrzymanie wysokiej jakości życia, u kobiet po leczeniu nowotworów piersi, w dużej mierze zależy od odpowiednio wcześnie wdrożonego programu rehabilitacji. Systematyczne wykonywanie ćwiczeń ruchowych i przestrzeganie zasad postępowania w czynnościach dnia stanowi podstawę do osiągnięcia pełnej sprawności fizycznej i równowagi psychicznej.

Przekazane informacje obejmują etap usprawniania w okresie szpitalnym, wczesnym poszpitalnym pacjentek po zabiegach mastektomii. Prezentacja zawiera informacje dotyczące:

• zaleceń po operacjach radykalnych
• wykonania automasażu
• usprawnienia ruchowego
• inne praktyczne porady

Usprawnienie ruchowe po zabiegu mastektomii

Celem ćwiczeń jest poprawa zakresów ruchomości i siły mięśniowej w stawach kończyny górnej i pasa barkowego, zapobieganie wytwarzaniu się obrzęku limfatycznego oraz profilaktyka wad postawy.

Ćwiczenia ruchowe stwarzają dobre warunki do zapewnienia elastyczności struktur stawowych i mięśniowych obręczy barkowej i kończyny górnej. Stanowią ważny czynnik wpływający na poprawę krążenia krwi i limfy, zmniejszając ich zaleganie w obrębie kończyny.

Nie można pominąć roli ćwiczeń oddechowych, które kształtując klatkę piersiową poprawiają jej elastyczność, a także stymulują przepływ płynów w kończynie i mobilizują obszar blizny.

1-3 doba po zabiegu

Ważne! Po każdym ćwiczeniu należy delikatnie wstrząsnąć kończyną górną po stronie operowanej piersi. Każde z poniższych ćwiczeń należy wykonywać do granicy bólu i powtarzać średnio 3-4 razy dziennie w krótkich seriach (po ok. 10 – 15 min). Unikać gwałtownych i szarpanych ruchów.

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, kończyna po stronie blizny ułożona na klinie przeciwobrzękowym, nogi ugięte.

• zaciskanie dłoni w pięść (można zastosować gąbkę lub miękką piłeczkę) 15-30 powtórzeń
• palce dłoni rozstawić szeroko i złączyć razem 15-30 powtórzeń
• „ruchy pianisty” 15-30 powtórzeń
• ruchy „okrężne” w nadgarstku 10 razy w prawo i 10 razy w lewo
• zgięcie i wyprost w stawie łokciowym(dłoń→bark i dłoń→klin) 10-15 powtórzeń
• jedna dłoń ułożona na brzuchu, druga na klatce piersiowej, wdech przez nos – uwypuklenie klatki piersiowej i wciągnięcie brzucha, wydech przez usta – rozluźnienie, 4-5 powtórzeń
• jedna dłoń na brzuchu, druga na klatce piersiowej, wdech przez nos – uwypuklenie brzucha, wydech przez usta – rozluźnienie, 4-5 powtórzeń
• ramiona wyprostowane w stawach łokciowych, kończyna strony nieoperowanej podtrzymuje rękę strony operowanej i wspomaga ruch wznosu nad głowę, 10 powtórzeń
• siad na łóżku, kończyny górne swobodnie wzdłuż tułowia, ruch: „ściągania łopatek”

4-6 doba po zabiegu

Pozycja wyjściowa: siad na taborecie lub brzegu łóżka z oparciem stóp o podłoże
Ruchy:

• unoszenie barków do góry – wdech, rozluźnienie – wydech, 6-8 powtórzeń
• ręce na kolanach trzymają kijek, wznosy obu kończyn ponad głowę, 10 powtórzeń
• dłonie obejmują końce kijka, ruch kończyn bokiem w górę, 10 powtórzeń
• kijek w dłoniach za tułowiem, przesunąć go po tułowiu w kierunku łopatek, „ściągnąć” łopatki i wytrzymać 3 sek., powrót do pozycji wyjściowej, 8-10 powtórzeń
• „krążenia” ramionami w przód – 6 powtórzeń i w tył – 6 powtórzeń
• dłonie na karku, wdech – „ściągnąć” łokcie do tyłu; wydłużony wydech – łokcie w przód
• ramiona w bok, obejmowanie tułowia z przodu i trzykrotnie odrzucić
• wyprostowane ramiona w tył, 10 powtórzeń

7-10 doba po zabiegu

Pozycje do ćwiczeń: siad na taborecie, stojąca, leżąca tyłem i bokiem

• stojąc w lekkim rozkroku, ramiona w bok, skrzyżowanie kończyn na plecach na wysokości łopatek („zapinanie stanika”) 10 powtórzeń
• siedząc lub stojąc, kończyna usprawniana w górze nad głową trzyma gąbkę lub piłeczkę, po 20-30 ruchach ściskania przełożyć ją do drugiej ręki wykonać ruch wstrząsania i powtórzyć to samo
• siedząc lub stojąc, kończyna strony operowanej – w bok, druga ręka – na biodrze; wdech nosem z jednoczesnym wznosem bokiem kończyny usprawnianej i skłonem tułowia w bok, wydech – powrót do pozycji wyjściowej, 6-8 powtórzeń
• leżenie na plecach, ręce wzdłuż tułowia, w jednej dłoni gąbka; przeniesienie (jak najbliżej podłogi) bokiem w górę obu kończyn górnych, przełożenie nad głową gąbki do drugiej ręki – powrót tą samą drogą do pozycji wyjściowej, 10 powtórzeń
• leżenie na boku tułowia strony nie operowanej, unoszenie ręki usprawnianej bokiem w górę, 10 powtórzeń
• leżenie j. w., zgięcie kończyny w stawie łokciowym i ułożenie dłoni raz na karku, raz na pośladku, 10 powtórzeń
• leżenie na plecach, kolano lewe do klatki piersiowej – wdech, powrót do pozycji wyjściowej –wydech, 4 powtórzenia, to samo kolano prawe – 4 powtórzenia

Zalecenia postępowania u kobiet po mastektomii (operacji radykalnej)

• Kończyna górna po stronie operowanej piersi powinna być objęta szczególną ochroną przed nadmiernym wysiłkiem i mechanicznymi urazami, ze względu na ryzyko wystąpienia obrzęku limfatycznego, jako następstwa usunięcia węzłów chłonnych dołu pachowego;
• Odpowiednia pozycja ułożeniowa kończyny górnej po stronie operowanej powinna być stosowana w czasie wypoczynku i snu
• Częste przyjmowanie takiej pozycji zapewnia swobodny odpływ chłonki i jest jednym z elementów profilaktyki przeciwobrzękowej. Nie należy zapominać o stosowaniu w trakcie dnia częstych przerw i wysokiego czynnego unoszenia kończyny (ruch wstrząsania), zarówno w pracy jak i w codziennych czynnościach.
• W pracy i w domu unikać skaleczeń, przeciążeń, oparzeń i nadmiernego chłodu.
• Ostrożnie obchodzić się z nożem kuchennym.
• Zachowywać ostrożność przy szyciu (używać naparstka).
• Unikać zbyt długiego zmywania i prania.
• Nie należy myć okien nie chronioną ręką.
• Uważać przy pracy z rozgrzanym żelazkiem.
• Podczas korzystania z pieca lub piekarnika używać rękawic ochronnych.
• Podczas prac domowych zaleca się używanie rękawiczek gumowych.
• Nie nosić ciężkich toreb z zakupami.
• Nie nosić zegarka i biżuterii na kończynie po stronie operowanej piersi.
• Unikać długotrwałej pracy w pozycji z mocno zgiętym stawem łokciowym hamującej swobodny przepływ chłonki. Zaleca się stosowanie częstych przerw z unoszeniem w górę kończyny i jej wstrząsaniem. Wskazane jest również noszenie w obrębie kończyny specjalnych mankietów uciskowych dobranych przez fizjoterapeutę i dostosowanych do rozmiaru obrzęku limfatycznego.
• Zaleca się dobór odzieży nie uciskającej. Biustonosz nie może wywierać ucisku na bark i klatkę piersiową. W przypadku znacznego obrzęku klatki piersiowej i kończyny należy używać lekkich protez. Należy unikać noszenia torebki na ramieniu po stronie operowanej.
• Przy pielęgnacji paznokci nie wycinać skórek i zachować ostrożność przy piłowaniu paznokci. Nie używać podrażniających i alergicznych kosmetyków;
• Nie korzystać z sauny. Nie opalać się. Nie stosować masażu klasycznego kończyny strony operowanej;
• Zaleca się spokojne pływanie, nordic walking, spacery, jogę, bieganie;
• Urozmaicać pożywienie (warzywa, świeże owoce, małe ilości mięsa).
• Ograniczyć spożycie soli kuchennej.
• Należy wykonywać zalecane ćwiczenia gimnastyczne w gorsecie protetycznym wraz z protezą piersi. Stosować krótkie serie: 3 razy dziennie po 10 -15minut.
• Należy wykonywać automasaż kończyny: 1-2 raz dziennie przez 10 minut (rano i wieczorem);
• W środkach komunikacji unikać trzymania się za uchwyty (w autobusie, metrze, pociągu itp.) kończyną strony operowanej;
• Nie mierzyć ciśnienia krwi na kończynie po stronie operowanej. Wystrzegać się zastrzyków w okolicę kończyny strony operowanej. Nie pobierać krwi z tej ręki. Nie stosować akupunktury ani innych zabiegów związanych z medycyną niekonwencjonalną w rejonie kończyny górnej. Nie wykonywać w jej rejonie masażu sportowego, zabiegów silnie rozgrzewających.

Automasaż

Po radykalnej operacji raka piersi mogą wystąpić trudności z prawidłowym odpływem chłonki z kończyny górnej, czego objawem jest obrzęk limfatyczny. Najczęściej objawia się w okresie odległym od zabiegu i manifestuje takimi symptomami jak: wzrost objętości kończyny, dolegliwości bólowe (ból rozpierający, piekący) czy upośledzenie funkcji ruchowej stawów kończyny.

Opisane techniki masażu należy stosować w następującej kolejności:

1.  Należy rozpocząć od pobudzenia ruchem okrężnym węzłów chłonnych nadobojczykowych, obustronnie a następnie węzłów chłonnych pachowych po stronie nieoperowanej. Kolejne są masowane węzły chłonne okolicy pachwiny po stronie operowanej piersi.

• głaskanie przodu klatki piersiowej (nad blizną) od okolicy operowanej do zdrowych węzłów pachowych. W przypadku napromieniania tego rejonu – omijamy ten obszar i głaskanie wykonujemy w kierunku na łopatkę,
• głaskanie boku klatki piersiowej od okolicy operowanej (pod blizną) do węzłów chłonnych pachwinowych po stronie operowanej.

2.  Głaskanie barku i tułowia – ruch rozpocząć od ¾ dł. ramienia (a nie od dłoni!) prowadząc go:

• od strony wewnętrznej ramienia, przez klatkę piersiową nad blizną do przeciwnego barku,
• od strony zewnętrznej ramienia, przez bark do łopatki,
• od spodu ramienia, przez dół pachowy i bok klatki piersiowej do pachwiny.

3.  Głaskanie przedramienia po stronie zewnętrznej i wewnętrznej od nadgarstka do łokcia.

4.  Głaskanie ręki po stronie grzbietowej i dłoniowej:

• prostymi palcami wszystkie palce równocześnie,
• każdy palec z osobna,
• kostkami zgiętych palców po śródręczu.

5.  Głaskanie całej kończyny i tułowia, prowadząc w 3 kierunkach

• po stronie wewnętrznej do klatki piersiowej i przeciwnego barku
• po stronie zewnętrznej do barku i łopatki
• od spodu do boku klatki piersiowej i pachwiny

6. Wyciskanie ruchem obrączkowym od nadgarstka do barku kończąc głaskaniem na tułowiu w 3 w/w kierunkach. Ugniatanie ruchem pulsującym od nadgarstka do barku kończąc głaskaniem na tułowiu w 3 w/w kierunkach.

7. Rozcieranie ruchem okrężnym – (przesuwanie i odprężanie) od palców do barku kończąc głaskaniem na tułowiu w 3 w/w kierunkach.

8. Oklepywanie ruchem miotełkowym – wykonywać tylko od spodu kończyny górnej, od nadgarstka do ramienia z pominięciem dołu pachowego.

9. Głaskanie całej kończyny jak w punkcie 6.

10. Wstrząsanie – wznos kończyny i energiczne potrząsanie całą kończyną górną.

Inne praktyczne porady

• Należy pamiętać, że uzyskanie pełnej sprawności kończyny uzależnione jest m.in. od systematycznego stosowania ćwiczeń ruchowych
• Wczesną rehabilitację pooperacyjną wykonywaną w warunkach domowych należy kontynuować przez około 5-8 tygodni w ambulatorium
• Po leczeniu szpitalnym pacjentki powinny zgłosić się do Poradni Rehabilitacji celem oceny stanu i funkcji obręczy barkowej kończyny po stronie operowanej i blizny pooperacyjnej
• Optymalnym czasem zaopatrzenia w zewnętrzną protezę piersi jest okres ok. 2-3 tyg. od dnia zabiegu – wymagany wniosek uzyskujemy w dniu „wypisu” ze szpitala od lekarza chirurga lub na wizycie z wynikiem histopatologicznym u lekarza onkologa
• Warunkiem bezpiecznego użytkowania protezy jest odpowiednia bielizna protetyczna wyposażona w bawełnianą kieszonkę – produkt ten nie jest refundowany
• Noszenie protezy ma szczególne znaczenie dla utrzymania prawidłowej sylwetki ciała, zarówno w warunkach statycznych, jak i dynamicznych

Wykaz klubów amazonek

• Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii „Amazonki” Praskie ul. Krypska 39, 04-082 Warszawa, Tel: 501-496-889
• „Feniks” Klub Amazonek Warszawa – Targówek ul. Poborzańska 6, 03-337 Warszawa, Tel: 668-854-400 / 507-303-120
• Stowarzyszenie Amazonek „Żonkil” ul. Kartezjusza 2, 01-480 Warszawa, Tel: (22) 424 47 42
• Stowarzyszenie „Amazonki” Warszawa-Centrum Klub wiodący województwa Mazowieckiego, ul. Roentgena 5, 02-781 Warszawa, Tel: 22-546-28-97, fax 22 643 91 85
• Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii „Amazonki„ ul. Bohaterów Września 7, 02-389 Warszawa, Tel: (0-22) 823 40 78