WIM

Poniższe wnioski uwzględniają wytyczne i rekomendacje tj. m.in. rekomendacje Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Wszystkie te elementy powinny być uwzględnione w planowaniu programu profilaktyki odkleszczowych chorób u żołnierzy. Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie i ryzyko chorób odkleszczowych w Polsce szczególną uwagę należy zwrócić na zapobieganie boreliozie oraz KZM. W związku z dostępnością szczepienia przeciw KZM ta metoda profilaktyki powinna być standardem szczególnie w grupach ryzyka, m.in. żołnierzy, a także w rejonach endemicznego występowania kleszczy.  

 

Podstawą profilaktyki omawianej grupy chorób powinna być profilaktyka pierwotna ograniczająca kontakt z kleszczami, czyli noszenie jasnej odzieży (uwidaczniające obecność kleszczy, praktyka o ograniczonym zastosowaniu w przypadku żołnierzy), długich spodni schowanych w skarpety oraz koszul z długimi rękawami, a ponadto w przypadku wizyty w miejscach bytowania kleszczy dokonywanie dokładnego przeglądu skóry ciała w celu odnalezienia ww. pajęczaków. Ponadto zaleca się stosowanie środków odstraszających kleszcze, w tym najczęściej rekomendowanym jest jest DEET (N,N-Dietylo-m-toluamid). Zalecenia rekomendują też jak najszybsze usunięcie zauważonego kleszcza, w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa zakażenia krętkami Borrelia. 

 

Jeśli chodzi o rekomendacje diagnostyczne, wskazują one, że diagnostyka laboratoryjna boreliozy z Lyme jest uzasadniona w przypadku wystąpienia u pacjenta objawów klinicznych. Specyfika przebiegu zakażenia powoduje, że diagnozę można postawić po pojawieniu się pierwszych charakterystycznych objawów klinicznych takich jak rumień wędrujący. Zgodnie z zaleceniami, podstawową metodą diagnostyki laboratoryjnej boreliozy jest dwustopniowy test serologiczny, polegający na wykrywaniu swoistych przeciwciał metodą ELISA oraz potwierdzenie techniką Western blot. Z aktualizacji rekomendacji CDC  z 2019 dla serologicznych testów diagnostycznych boreliozy należy rozważać zastosowanie zmodyfikowanej metodologii dwuetapowej diagnostyki boreliozy wykorzystującej w pierwszym etapie test EIA, w drugim etapie natomiast ponowne wykonanie testu EIA zamiast dotychczasowego testu Western blot. Pozytywny wynik testów serologicznych bez występowania u pacjenta objawów klinicznych, nie jest podstawą do rozpoznania boreliozy. Nie jest też zalecane wykorzystywanie diagnostyki serologicznej do badania reakcji na zastosowane leczenie. 

 

Inną zalecaną metodą diagnostyczną jest wykrywanie DNA krętków B. burgdorferi metodą PCR, którą stosuje się w celu potwierdzenia mniej wiarygodnych wyników testów serologicznych i przy trudnych do ustalenia diagnozach skórnych lub stawowych. Testy PCR nie są polecane jako badanie przesiewowe w przypadku podejrzenia boreliozy. Rekomendacje wskazują, że wykrycie bakterii poprzez hodowlę wraz z identyfikacją czynnika zakaźnego metodą PCR, jest dowodem na infekcję. Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych zaleca wykrywanie DNA krętków B. burgdorferi metodą PCR w wycinku skórnym pobranym z rumienia wędrującego albo przewlekłego zanikowego zapalenia skóry kończyn, płynu stawowego i PMR. Nie zaleca natomiast wykonywania badania metodą PCR we krwi. Pomimo obaw związanych z opornością na antybiotyki i działaniami niepożądanymi rekomendacje zalecają chemoprofilaktykę – podanie doksycykliny pacjentom z potwierdzonym przyczepieniem kleszcza przez co najmniej 36 godzin, w ciągu 72 godzin od usunięcia kleszcza. Rekomendacje odradzają stosowania profilaktycznej antybiotykoterapii. 

 

Badanie kleszczy „po ekspozycji” w kierunku obecności krętków, badanie epidemiologii kleszczy pobieranych ze środowiska w kierunku obecności krętków wydaje się mieć drugorzędowe znaczenie w profilaktyce boreliozy u ludzi i może jedynie dawać obraz rozpowszechnienia obecności bakterii u kleszczy. Zalecenia dotyczące profilaktyki u ludzi powinny być jednak realizowane zgodnie z rekomendacjami szczególnie w grupach ryzyka i na terenach endemicznego występowania kleszczy. 

 

Zadania ukierunkowane na profilaktykę boreliozy realizowane były w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020, cel operacyjny (cel nr 4): „ograniczenie ryzyka zdrowotnego wynikającego z zagrożeń fizycznych, chemicznych i biologicznych w środowisku zewnętrznym, miejscu pracy, zamieszkania, rekreacji oraz nauki”. W ramach tego celu wyznaczono działania  profilaktyczne chorób zakaźnych i zakażeń u ludzi (z uwzględnieniem podwyższonego ryzyka związanego z pełnieniem służby przez żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy), m.in. inwazyjnych zakażeń bakteryjnych czy wybranych zagrożeń pasożytniczych. Obecnie nie są realizowane żadne dodatkowe programy w omawianym zakresie.  

 

Mając na uwadze dostępne rekomendacje, obowiązujące rozporządzenia oraz dostępne dane epidemiologiczne na temat boreliozy działania profilaktyczne powinny obejmować działania edukacyjne zorientowane na nieswoiste metody ochrony przed kleszczami oraz codzienną inspekcję ciała po aktywności w obszarach bytowania kleszczy oraz dwuetapowy schemat badania serologicznego u osób z objawami boreliozy z Lyme. Dostępne dane epidemiologiczne i większość rekomendacji wskazują na zasadność prowadzenia działań profilaktycznych w ww. zakresie.